I. Kształcenie literackie i kulturowe

1. Czytanie utworów literackich

utwory prozatorskie, poetyckie i dramatyczne

(w tym lektura obowiązkowa

i uzupełniająca)

–  rodzaj literacki

–  epika

–  liryka

–  dramat

–  gatunek

–  fraszka

–  tren

–                    rozpoznaje rodzaje literackie: epikę, lirykę, dramat I.1.1)

–                    określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów I.1.1)

–                    przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju I.1.1)

–                    rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu I.1.2)

–                    ballada

–                    komedia

–                    tragedia

–                    akt

–                    scena

–                    tekst główny

–                    didaskalia

–                    komizm

–                    symbol

–                    alegoria

–                    wartość estetyczna

–                    wartość uniwersalna

–                    kontekst

–                    podaje wyróżniki gatunkowe: komedii, fraszki, trenu, ballady, tragedii I.1.2)

–                    wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich I.1.2)

–                    rozróżnia gatunki dramatu: komedię, tragedię

I.1.2)

–                    rozumie pojęcia związane z dramatem: akt, scena, tekst główny, didaskalia I.1.3)

–                    wskazuje elementy dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia I.1.3)

–                    zna pojęcie komizmu I.1.5)

–                    rozróżnia rodzaje komizmu I.1.5)

–                    określa funkcje komizmu w tekście I.1.5)

–                    rozumie pojęcia: symbol, alegoria I.1.4) – rozpoznaje w tekście literackim symbol i alegorię I.1.4)

–                    określa funkcje symbolu i alegorii w tekstach

I.1.4)

–                    podaje przykłady symboli, alegorii I.1.4)

–                    wyjaśnia, czym jest wartość estetyczna I.1.8)

–                    określa wartości estetyczne tekstów literackich

I.1.8)

–                    wyjaśnia, czym jest wartość uniwersalna I.1.9)

–                    wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi I.1.9)

–                    dokonuje hierarchizacji wartości uniwersalnych I.1.9)

–                    wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii i kulturze

I.1.10)

–                    wyjaśnia, czym jest kontekst I.1.11)

–                    rozróżnia konteksty: biograficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy, filozoficzny, społeczny I.1.11)

–                    wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty I.1.11)

–                    recytuje utwór literacki w interpretacji zgodnej z jego tematem i stylem I.1.12)

I. Kształcenie literackie i kulturowe

2. Odbiór tekstów kultury

teksty informacyjne, publicystyczne, reklamowe,

dzieła teatralne, muzyczne, plastyczne, przekazy audiowizualne, programy radiowe

–                    tekst publicystyczny

–                    tekst

popularnonaukowy – tekst naukowy

–                    literatura piękna

–                    artykuł

–                    rozróżnia tekst publicystyczny, popularnonaukowy, naukowy I.2.1)

–                    wyszukuje w tekście publicystycznym, popularnonaukowym, naukowym potrzebne informacje I.2.1)

–                    cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego i naukowego I.2.1)

–                    wie, czym jest literatura piękna I.2.4)

–                    dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką I.2.4)

–                    określa funkcje literatury naukowej, popularnonaukowej, publicystyki I.2.4)

–                    porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie I.2.2)

–                    podaje wyróżniki obrazu, grafiki I.2.3)

–                    interpretuje dzieła sztuki: obraz, grafikę I.2.3)

–                rozpoznaje artykuł I.2.5)

–                określa podstawowe cechy artykułu I.2.5)

–                określa wartości estetyczne tekstów kultury

I.2.6)

–                wskazuje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych I.2.7)

czasownik

–                imiesłów

–                imiesłów przymiotnikowy

–                imiesłów przymiotnikowy czynny

–                imiesłów przymiotnikowy bierny

–                imiesłów przysłówkowy – imiesłów przysłówkowy współczesny

–                imiesłów przysłówkowy uprzedni

–  rozpoznaje imiesłowy jako formy czasownika II.1.4)

–  wskazuje imiesłów przymiotnikowy II.1.4)

–  rozróżnia imiesłów przymiotnikowy czynny i bierny II.1.4)

–  poprawnie tworzy i stosuje imiesłów przymiotnikowy II.1.4)

–  poprawnie odmienia imiesłów przymiotnikowy II.1.4)

–  określa funkcję imiesłowu przymiotnikowego II.1.4)

–  wskazuje imiesłów przysłówkowy II.1.4)

–  rozróżnia imiesłów przysłówkowy współczesny i uprzedni

II.1.4)

–  poprawnie tworzy i stosuje imiesłów przysłówkowy II.1.4)

–  określa funkcję imiesłowu przysłówkowego II.1.4)

wypowiedzenie

–                    rodzaje zdań złożonych współrzędnie

–                    rodzaje zdań złożonych podrzędnie

–                    imiesłowowy równoważnik zdania

–                    wypowiedzenie wielokrotnie złożone

–                    rozpoznaje rodzaje zdań złożonych współrzędnie (łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe) II.1.4), II.1.5)

–                    rozpoznaje rodzaje zdań złożonych podrzędnie (z podrzędnym podmiotowym, orzecznikowym,

przydawkowym, okolicznikowym, dopełnieniowym) II.1.4),

II.1.5)

–                    określa funkcję różnych typów zdań II.1.4), II.1.5)

–                    poprawnie stosuje interpunkcję w zdaniach złożonych II.1.4), II.1.5)

–                    definiuje pojęcie imiesłowowy równoważnik zdania II.1.4) – rozpoznaje wypowiedzenia zawierające imiesłowowe równoważniki zdań II.1.4)

–                    tworzy poprawnie wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania II.1.4)

–                    określa funkcję imiesłowowego równoważnika zdania

II.1.4)

–                    przekształca imiesłowowy równoważnik zdania w zdanie złożone II.1.4)

–                    przekształca zdanie złożone w imiesłowowy równoważnik zdania II.1.4)

–                    wskazuje wypowiedzenia wielokrotnie złożone II.1.5)

–                    tworzy wypowiedzenia wielokrotnie złożone II.1.5)

–                    analizuje budowę wypowiedzeń wielokrotnie złożonych

II.1.5)

–                    poprawnie stosuje interpunkcję w wypowiedzeniach wielokrotnie złożonych II.1.5)

słowotwórstwo

–  wyraz podstawowy

–  wyraz pochodny

–  podstawa słowotwórcza

–                    rozumie pojęcia: wyraz podstawowy, wyraz pochodny, podstawa słowotwórcza / temat słowotwórczy, formant, rodzina wyrazów, rdzeń, wyrazy pokrewne, parafraza słowotwórcza II.1.2)

–                    rozpoznaje wyraz podstawowy II.1.2)

–  temat słowotwórczy

–  formant

–  rodzina wyrazów

–  rdzeń

–  wyrazy pokrewne

–  parafraza słowotwórcza

–  wyrazy złożone

–                    rozpoznaje wyraz pochodny II.1.2)

–                    tworzy wyraz pochodny II.1.2)

–                    wskazuje w wyrazie pochodnym podstawę słowotwórczą / temat słowotwórczy i formant II.1.2)

–                    rozróżnia rodzaje formantów: przedrostek, przyrostek, wrostek, formant zerowy II.1.2)

–                    wskazuje wyrazy należące do tej samej rodziny II.1.2)

–                    tworzy rodziny wyrazów II.1.2)

–                    wskazuje rdzeń i rdzeń oboczny II.1.2)

–                    nazywa rodzaj oboczności II.1.2)

–                    odróżnia wyrazy pokrewne od wyrazów bliskoznacznych

II.1.2)

–                    wskazuje wyrazy złożone II.1.3)

–                    tworzy wyrazy złożone II.1.3)

–                    analizuje budowę wyrazów złożonych II.1.3)

–                    rozróżnia: zestawienia, zrosty, złożenia II.1.3)

–                    zna i stosuje w praktyce zasadę dotyczącą pisowni złożeń z łącznikiem lub bez niego II.1.3)

–  mowa zależna

–  mowa niezależna

–                    odróżnia mowę zależną od niezależnej II.1.6)

–                    przekształca mowę zależną w niezależną II.1.6) – przekształca mowę niezależną w zależną II.1.6)

–                    określa funkcje mowy zależnej i niezależnej II.1.6) – zna i stosuje w praktyce zasady interpunkcyjno-

ortograficzne obowiązujące w mowie zależnej i niezależnej

II.1.6)

II. Kształcenie językowe

2. Zróżnicowanie języka

teksty kultury:

– utwory

–  skróty

–  skrótowce

–  wskazuje skróty i skrótowce II.2.1)

–  tworzy skróty i skrótowce II.2.1)

poetyckie, prozatorskie, dramatyczne

(w tym lektura obowiązkowa

i uzupełniająca)

– teksty informacyjne, publicystyczne, reklamowe

–                    homonim

–                    środowiskowe odmiany języka

–                    dialekt

–                    gwara

–                    określa funkcje skrótów i skrótowców w tekście II.2.1)

–                    odmienia skrótowce II.2.1)

–                    poprawnie wymawia skrótowce

II.2.1)

–                    prawidłowo używa skrótowców w zdaniu

II.2.1)

–                    przestrzega zasad dotyczących pisowni skrótowców II.2.1)

–                    rozróżnia: literowce, głoskowce, sylabowce, skrótowce mieszane II.2.1)

–                    zna i stosuje w praktyce zasady dotyczące stawiania kropki po skrótach II.2.1) – rozumie pojęcie homonim II.2.4)

–                    wskazuje homonimy w tekście II.2.4)

–                    określa rolę homonimów w wypowiedzi

II.2.4)

–                    zna i stosuje w praktyce zasady dotyczące pisowni homonimów II.2.4)

–                    dostrzega zróżnicowanie słownictwa

II.2.1)

–                    rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe

II.2.1)

–                    wyróżnia środowiskowe odmiany języka

II.2.5)

–                    wyróżnia regionalne (terytorialne) odmiany języka: dialekt, gwarę II.2.5)

–                    wskazuje przyczyny zróżnicowania języka

II.2.5)

–                    dostrzega ograniczony zasięg języka środowiskowego II.2.5)

II. Kształcenie językowe

3. Komunikacja językowa i kultura języka

–                    grzeczność językowa

–                    norma językowa

–                    błąd językowy

–                    rozumie, na czym polega grzeczność językowa

II.3.1)

–                    stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach II.3.1)

–                    rozumie, czym jest norma językowa II.3.2)

–                    rozróżnia rodzaje norm językowych: wzorcową, użytkową II.3.2)

–                    stosuje normę językową stosownie do sytuacji komunikacyjnej II.3.2)

–                    rozumie, na czym polega błąd językowy II.3.3)

–                    unika błędów językowych w wypowiedziach

II.3.3)

Zagadnienia

ortograficzne i interpunkcyjne

–                    rozdzielna pisownia partykuły nie z różnymi częściami mowy

–                    łączna pisownia partykuły nie z różnymi częściami mowy

–                    zna i stosuje w praktyce zasady dotyczące pisowni partykuły nie z różnymi częściami mowy II.4.4)

–                    pisze rozdzielnie partykułę nie z osobowymi formami czasownika, z bezokolicznikami, z bezosobowymi formami czasowników zakończonymi na -no, -to II.4.4)

–                    pisze rozdzielnie partykułę nie z wyrazami o znaczeniu czasownikowym: nie brak, nie można, nie wolno, nie wiadomo, nie warto, nie trzeba, nie należy, nie potrzeba

II.4.4)

–                    pisze rozdzielnie partykułę nie z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym II.4.4)

–                    pisze rozdzielnie partykułę nie z przysłówkami niepochodzącymi od przymiotników II.4.4)

–                    pisze rozdzielnie partykułę nie z liczebnikami, zaimkami II.4.4)

–                    pisze rozdzielnie partykułę nie z imiesłowami przysłówkowymi II.4.4)

–                    pisze łącznie partykułę nie z rzeczownikami II.4.4) – pisze łącznie partykułę nie z przymiotnikami i przysłówkami w stopniu równym II.4.4)

–                    pisze łącznie partykułę nie z przysłówkami utworzonymi od przymiotników II.4.4)

–                    pisze łącznie partykułę nie z imiesłowami przymiotnikowymi II.4.4)

– wykorzystuje przy zapisie wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych II.4.1)

znaki interpunkcyjne

– cudzysłów

– poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując cudzysłów

II.4.2)

III. Tworzenie wypowiedzi

1. Elementy retoryki

–  środki retoryczne

–  akapit

–  teza

–  hipoteza

–  argument

–                    zna podstawowe środki retoryczne III.1.1)

–                    funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne III.1.1)

–                    rozumie oddziaływanie środków retorycznych na odbiorcę III.1.1)

– kontrargument

–                    gromadzi materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi III.1.2) – porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi III.1.2)

–                    redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi III.1.2)

–                    tworzy wypowiedź, stosując kompozycję odpowiednią do danej formy gatunkowej

III.1.3)

–                    tworzy wypowiedź, stosując zasady spójności językowej między akapitami III.1.3)

–                    rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych

III.1.3)

–                    stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitów dłuższych i krótszych) III.1.3)

–                    zna zasady dotyczące tworzenia tezy, hipotezy oraz argumentów III.1.4)

–                    wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych III.1.4)

–                    formułuje tezy i hipotezy III.1.4)

–                    gromadzi argumenty i kontrargumenty

III.1.4)

–                    odróżnia przykład od argumentu III.1.5) – przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego III.1.6)

–                    zgadza się z cudzymi poglądami III.1.7) – polemizuje z cudzymi poglądami, rzeczowo uzasadniając własne zdanie III.1.7)

III. Tworzenie wypowiedzi

2. Mówienie i pisanie

–  recenzja

–  rozprawka

–  streszczenie

–                    tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych:

–                    recenzja książki III.2.1)

–                    recenzja filmu III.2.1)

–                    recenzja spektaklu teatralnego III.2.1)

–                    rozprawka III.2.1)

–                    podaje cechy gatunkowe rozprawki III.2.1)

–                    formułuje tezy i hipotezy III.2.1)

–                    gromadzi argumenty i kontrargumenty III.2.1)

–                    określa rolę poszczególnych elementów w rozprawce

III.2.1)

–                    posługuje się słownictwem i stylem charakterystycznym dla rozprawki III.2.1)

–                    podejmuje próbę głosowej interpretacji recytowanych / wygłaszanych tekstów III.2.4)

–                    formułuje pytania do tekstu III.2.3)

–                    skraca teksty III.2.2)

–                    rozbudowuje teksty III.2.2)

–                    streszcza teksty III.2.2)

–                    bierze udział w życiu kulturalnym swojego regionu IV.3)

–                    rzetelnie korzysta z informacji IV.1)

–                    rozwija swoje uzdolnienia IV.2)

–                    rozwija swoje zainteresowania IV.2)

–                    uczestniczy w projektach edukacyjnych (np. tworzy różnorodne prezentacje, projekty wystaw, realizuje krótkie filmy z wykorzystaniem technologii multimedialnych) IV.4)

I. Kształcenie literackie i kulturowe

1. Czytanie utworów literackich

utwory prozatorskie, poetyckie i dramatyczne

(w tym lektura obowiązkowa

i uzupełniająca)

jak w klasie VII, a ponadto

–                    pamiętnik

–                    sonet

–                    pieśń

–                    epopeja

–                    neologizm

–                    eufemizm  

–                    porównanie homeryckie – inwokacja

–                    ironia

–                    problematyka egzystencjonalna

jak w klasie VII, a ponadto

–                    podaje wyróżniki gatunkowe: pamiętnika, sonetu, pieśni, epopei I.1.2)

–                    rozumie pojęcia: neologizm, eufemizm, porównanie homeryckie, inwokacja I.1.4) – rozpoznaje w tekście literackim: neologizm, eufemizm, porównanie homeryckie, inwokację

I.1.4)

–                    określa funkcje neologizmu, eufemizmu, porównania, inwokacji w tekstach I.1.4)

–                    podaje przykłady neologizmów, eufemizmów

I.1.4)

–                    zna pojęcie ironii I.1.6)

–                    rozpoznaje ironię w tekstach I.1.6)

–                    określa funkcje ironii w tekstach I.1.6)

–                    określa problematykę egzystencjalną w tekstach I.1.7)

–                    prezentuje swoje przemyślenia (refleksje) na temat problematyki egzystencjonalnej zawartej w utworach I.1.7)

I. Kształcenie literackie i kulturowe

2. Odbiór tekstów kultury

teksty informacyjne, publicystyczne, reklamowe,

dzieła teatralne, muzyczne, plastyczne, przekazy audiowizualne programy radiowe

jak w klasie VII, a ponadto

–  fotografia

–  rzeźba

–  reportaż

–  wywiad

–  felieton

jak w klasie VII, a ponadto

–                    podaje wyróżniki rzeźby, fotografii I.2.3)

–                    interpretuje dzieła sztuki: rzeźbę, fotografię

I.2.3)

–                    rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, felieton I.2.5)

–                    określa podstawowe cechy reportażu, wywiadu, felietonu I.2.5)

fonetyka

jak w klasie VII, a ponadto

–                    narządy mowy

–                    głoski ustne i nosowe – głoski dźwięczne i bezdźwięczne

–                    głoski twarde i miękkie

–                    upodobnienia fonetyczne – uproszczenia grup spółgłoskowych – wyjątki akcentowe

–                    zestrój akcentowy

–                    akcent zdaniowy

jak w klasie VII, a ponadto

–                    zna narządy mowy II.1.1)

–                    wie, jak dochodzi do powstawania głosek ustnych i nosowych, dźwięcznych i bezdźwięcznych, twardych i miękkich II.1.1)

–                    wyjaśnia mechanizm upodobnień fonetycznych II.1.1) – wyróżnia rodzaje upodobnień pod względem dźwięczności: udźwięcznienia, ubezdźwięcznienia II.1.1)

–                    wyróżnia rodzaje upodobnień w zależności od kierunku przebiegu upodobnienia: upodobnienia postępowe, upodobnienia wsteczne II.1.1)

–                    wie, na czym polega zjawisko ubezdźwięcznienia w wygłosie II.1.1)

–                    podaje przykłady upodobnień fonetycznych II.1.1) – rozumie rozbieżności między mową a pismem wynikające z upodobnień fonetycznych II.1.1)

–                    rozumie mechanizm uproszczeń grup spółgłoskowych

II.1.1)

–                    podaje przykłady uproszczeń grup spółgłoskowych II.1.1)

–                    zna wyjątki akcentowe II.1.7)

–                    wie, na czym polega zestrój akcentowy II.1.7)

–                    podaje przykłady wyrazów bez samodzielnego akcentu

II.1.7)

–                    stosuje w praktyce zasady dotyczące wyjątków od reguły polskiego akcentu II.1.7)

–                    wyjaśnia zjawisko akcentu zdaniowego II.1.7)

II. Kształcenie językowe

2. Zróżnicowanie języka

teksty kultury: – utwory poetyckie, prozatorskie, dramatyczne

(w tym lektura obowiązkowa

i uzupełniająca)

– teksty informacyjne, publicystyczne, reklamowe

jak w klasie VII, a ponadto – archaizm

–                    kolokwializm

–                    wyraz rodzimy

–                    wyraz zapożyczony – nazwy osobowe

–                    nazwy miejscowe

–                    treść wyrazu

–                    zakres wyrazu

–                    styl

–                    rodzaje stylów

jak w klasie VII, a ponadto

–                    rozpoznaje w tekstach terminy naukowe II.2.1)

–                    wie, czym są archaizmy II.2.1)

–                    podaje przykłady archaizmów

–                    wyjaśnia, na czym polega archaizacja języka

II.2.1)

–                    wie, czym jest kolokwializm II.2.1)

–                    podaje przykłady kolokwializmów II.2.1)

–                    rozumie pojęcia: wyraz rodzimy, wyraz zapożyczony II.2.1)

–                    rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone

II.2.1)

–                    podaje przykłady wyrazów rodzimych i zapożyczonych II.2.1)

–                    rozpoznaje nazwy osobowe II.2.2)

–                    używa poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk II.2.2)

–                    rozpoznaje nazwy miejscowe II.2.2)

–                    odróżnia nazwy osobowe od nazw miejscowych II.2.2)

–                    zna rodzaje nazw miejscowych II.2.2)

–                    używa poprawnych form gramatycznych nazw miejscowych i nazw mieszkańców II.2.2) – zna i stosuje w praktyce sposoby wzbogacania słownictwa II.2.3)

–                    rozumie, czym jest treść i zakres znaczeniowy wyrazu II.2.6)

–                    określa treść i zakres znaczeniowy wyrazu II.2.6)

–                    rozumie pojęcie stylu II.2.7)

–                    rozpoznaje styl: potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny II.2.7)

II. Kształcenie językowe

3. Komunikacja językowa i kultura języka

Zagadnienia

ortograficzne i interpunkcyjne

–                    wykorzystuje przy zapisie wiedzę o różnicach w pisowni samogłosek ustnych i nosowych II.4.3)

–                    wykorzystuje przy zapisie wiedzę o różnicach w pisowni spółgłosek twardych i miękkich II.4.3)

–                    wykorzystuje przy zapisie wiedzę o różnicach w pisowni spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych II.4.3)

III. Tworzenie wypowiedzi

1. Elementy retoryki

jak w klasie VII, a ponadto

– perswazja – manipulacja językowa

jak w klasie VII, a ponadto

–                    rozróżnia środki perswazji i manipulacji

III.1.8)

–                    rozpoznaje środki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych III.1.8)

–                    określa funkcję środków perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych III.1.8)

–                    wie, na czym polega manipulacja językowa

III.1.9)

–                    rozpoznaje manipulację językową III.1.9)

–                    przeciwstawia manipulacji językowej zasady

etyki wypowiedzi III.1.9)

III. Tworzenie wypowiedzi

2. Mówienie i pisanie

jak w klasie VII, a ponadto

–  podanie

–  życiorys

–  CV

–  list motywacyjny

jak w klasie VII, a ponadto

–                    tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych:

–                    podanie III.2.1)

–                    życiorys III.2.1)

–  wywiad

–  przemówienie

–  parafraza

–  CV III.2.1)

–  list motywacyjny III.2.1)

–  wywiad III.2.1)

–  pisze i wygłasza przemówienia III.2.1)

–  wie, na czym polega parafraza tekstu III.2.2)

–  parafrazuje teksty III.2.2)

jak w klasie VII, a ponadto

–  szanuje prawa autorskie IV.1)

–  przestrzega praw autorskich IV.1)

–  uczestniczy w wykładach publicznych IV.5)

–  rozwija umiejętność krytycznego myślenia IV.8)

–  rozwija umiejętność formułowania opinii IV.8)